Η νεότερη αρχιτεκτονική κληρονομιά των Χανίων.

Τα όμορφα και εντυπωσιακά κτίσματα που ανακαλύπτει κανείς περιδιαβαίνοντας τα γραφικά σοκάκια της παλιάς πόλης και στις μαγευτικές γωνιές του ενετικού λιμανιού των Χανίων, δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας των Χανίων που ξεκινά από την Μινωική εποχή.

Ανάλογου ενδιαφέροντος και σημαντικής αρχιτεκτονικής αξίας κατασκευές συναντά όμως κανείς και εκτός των ενετικών τειχών της πόλης, σε περιοχές που αναπτύχθηκαν την εποχή που στην Κρήτη άρχισε να πνέει ο άνεμος της ελευθερίας.

Είναι η περίοδος προς τα τέλη του 19^ου αιώνα κατά την οποία η Κρήτη, μετά από μακρόχρονους αγώνες και αναρίθμητες επαναστάσεις, αποκτά ένα ημιαυτόνομο πολίτευμα, μέσα στα πλαίσια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Δημιουργείται η ‘’Κρητική Πολιτεία’’ η οποία διαθέτει δικό της κοινοβούλιο, σημαία, νόμισμα και πρωτεύουσα την πόλη των Χανίων.

Τα χρόνια αυτά η πόλη εκσυγχρονίζεται, με κύρια συνιστώσα αυτής της εξέλιξης τον νεοκλασικισμό. Γίνεται μια ριζική μεταμόρφωση των Χανίων καθιστώντας τα ένα σπουδαίο διοικητικό, εμπορικό και διοικητικό κέντρο. Η μεταμόρφωσή τους αυτή είχε και συμβολικό χαρακτήρα μιας και σηματοδοτούσε τη ρήξη με το παρελθόν, την αποτίναξη του οθωμανικού παρελθόντος και την στροφή προς μία αίσθηση Ευρωπαϊκού αέρα, την επικράτηση ενός αισθήματος ελευθερίας.

Βασικό ρόλο στην προσπάθεια αυτή έπαιξαν ευρωπαίοι μηχανικοί, κυρίως Γάλλοι και Ιταλοί, που είχαν προσκληθεί να συνδράμουν στον εκσυγχρονισμό των υποδομών του νησιού. Εξέχουσα παρουσία ανάμεσά τους ήταν αυτή του Ιταλού μηχανικού Νικολάου Μαγκούζο, ο οποίος μεταξύ των σημαντικών έργων που αναλαμβάνει, ήταν η σχεδίαση, και επίβλεψη του κτιρίου που στεγάζει σήμερα την Αποκεντρωμένη Διοίκηση και τα Δικαστήρια. Οι ξένοι μηχανικοί πλαισιώνονται από πλειάδα Ελλήνων μηχανικών, οι οποίοι προέρχονται από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο αλλά και από ευρωπαϊκά πολυτεχνεία εισάγοντας έτσι στην νεοσύστατη Κρητική Πολιτεία τις σύγχρονες τάσεις της εποχής. Ανάμεσα στους Έλληνες μηχανικούς ξεχωρίζει το έργο του ιδιαίτερα ταλαντούχου μηχανικού Μιχάλη Σαββάκη, ο οποίος αναλαμβάνει με ζήλο τη σχεδίαση και υλοποίηση πολλών δημόσιων και ιδιωτικών έργων, αρκετά από τα οποία διασώζονται έως σήμερα. Ήταν από τους λίγους που αντιτάχθηκαν σθεναρά στην κατεδάφιση των τειχών της παλιάς πόλης.

Το 1901 τέθηκε σε ισχύ το σχέδιο της νέας πόλης των Χανίων, το τμήμα της εκτός των τειχών, το οποίο προσδιόριζε με αρκετές λεπτομέρειες τον τρόπο κατασκευής των κτιρίων, τις διαστάσεις των δρόμων, των πεζοδρομίων, τους χώρους και τα όρια των πλατειών κλπ. Είναι η περίοδος που κατεδαφίζεται μέρος από τα ενετικά τείχη, τα οποία είχε σχεδιάσει στη μορφή που τα γνωρίζουμε σήμερα, ο διάσημος στα οχυρωματικά έργα Βερονέζος Michele Sanmicheli. Κατεδαφίζονται έτσι τα τμήματα των τειχών στα σημεία εκείνα που συνδέονταν οι οδικές αρτηρίες με την πόλη. Ισοπεδώνεται ο προμαχώνας Piatta Forma και η Porta Retimiota για να χτιστεί η Δημοτική Αγορά, η Porta Sabbionara (πύλη της Άμμου) στην ανατολική πλευρά του τείχους προκειμένου να εισέρχονται οι μαθητές της Χαλέπας στο σχολείο που βρισκόταν μέσα στα τείχη, δίπλα στους Αγίους Αναργύρους.

Το σχέδιο της νέας πόλης βασίζεται στην υπάρχουσα κατάσταση των περιοχών γύρω από τα τείχη της παλιάς πόλης, όπως αυτές είχαν διαμορφωθεί κατά τα τελευταία χρόνια της οθωμανικής περιόδου. Αναπτύσσεται πάνω στους οδικούς άξονες που ορίζουν ο Δημοτικός Κήπος, δημιούργημα του Ρεούφ Πασά σε ευρωπαϊκά πρότυπα, ο δρόμος του Περιπάτου (σημερινή οδός Τζανακάκη) ο Ιταλικός Στρατώνας (πολεμικό μουσείο), το μέγαρο των Δικαστηρίων (που αρχικά προοριζόταν για να στεγάσει τις ανάγκες του οθωμανικού στρατού σε νοσοκομειακή περίθαλψη), ο οικισμός των Χαλικούτηδων στο Κουμ Καπί και ο δρόμος προς τη Χαλέπα, το αριστοκρατικό προάστιο όπου εγκαταστάθηκε ο Ύπατος αρμοστής. Η νέα πόλη περιλαμβάνει κατοικίες και διοίκηση ενώ η παλιά αποτελεί το εμπορικό κέντρο ολόκληρου του συγκροτήματος.

Τα Χανιά την περίοδο των αρχών του 20^ο αιώνα, δέχονται πολυεθνικές επιδράσεις και γνωρίζουν αξιόλογη άνθηση και έντονη οικοδομική δραστηριότητα τόσο σε κτίρια δημόσιου χαρακτήρα αλλά και ιδιωτικά.

Μεγάλη ανάπτυξη γνωρίζει το προάστιο της Χαλέπας, ο πλησιέστερος οικισμός προς τα Χανιά, που λόγω του κλίματος και του θαυμάσιου περιβάλλοντος εξελίσσεται σε ένα πολυτελές προάστιο. Εδώ, σταδιακά κατασκευάζονται αρχοντικά και κατοικούν οι πρόξενοι των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής, επιφανείς έμποροι, δικηγόροι κ.ά.. Στη περιοχή της Χαλέπας υπογράφεται τον Οκτώβρη του 1878 η ομώνυμη σύμβαση, με την οποία παρέχεται περιορισμένη αυτονομία στην Κρήτη.

Στους άξονες της νέας πόλης κατασκευάζονται μεγαλοπρεπή κτίσματα που ευτυχώς αρκετά από αυτά διασώζονται μέχρι τις μέρες μας, η πλειονότητα των οποίων έχει χαρακτηριστεί ως «διατηρητέα» για τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς της περιόδου αυτής. Μας δίνεται έτσι η δυνατότητα σήμερα να συναντήσουμε και να θαυμάσουμε τους διάφορους τύπους των σπιτιών της εποχής, όπως εντυπωσιακές βίλες και πανέμορφες διώροφες κατοικίες της εύπορης αστικής τάξης.

Οι περίπατοι στη θαυμάσια περιοχή της Χαλέπας είναι μια συναρπαστική εμπειρία μιας και δίνεται η δυνατότητα να ανακαλύψουμε κάποιες από τις μοναδικές αρχιτεκτονικές δημιουργίες:

το σπίτι του Ελευθέριου Βενιζέλου κατασκευασμένου από το φίλο του πατέρα του μηχανικό Λεωνίδα Λυγκούνη,
το ‘παλάτι’ όπως αποκαλείται από τους ντόπιους το αρχοντικό όπου αρχικά διέμενε o Πρίγκιπας Γεώργιος, και μετέπειτα ο Γενικός Διοικητής Κρήτης Ζαΐμης. Είχε πιθανότατα κατασκευαστεί από τον μηχανικό Μαγκούζο για τον εύπορο κρητικό έμπορα Θεμιστοκλή Μιτσοτάκη.
τη γαλλική πρεσβεία, έργο επίσης του μηχανικού Λεωνίδα Λυγκούνη.
Το αρχοντικό που στεγάστηκε η αγγλική πρεσβεία, και κατασκευάστηκε επίσης από τον μηχανικό Μαγκούζο γι’ αυτό και έχει αρκετές μορφολογικές ομοιότητες με το ‘παλάτι’.
Το ελληνικό προξενείο, είναι ένα από τα αντιπροσωπευτικότερα κτίσματα, που κατασκευάστηκε μάλλον από ξένο μηχανικό.
Η βίλα της βαρόνης ‘Σβαρτς’ όπως ονομαζόταν αυτή η ενδιαφέρουσα φυσιογνωμία, που έζησε εκείνη την εποχή στα αγαπημένα της Χανιά. Η ερειπωμένη σήμερα κατοικία διατηρεί ακόμη κάποια από τα εντυπωσιακά χαρακτηριστικά της.
Η βίλα της οικογένειας Καλούτση, που κατασκευάστηκε από τον μηχανικό Κωνσταντινίδη και διαθέτει περίτεχνα πήλινα διακοσμητικά εξωτερικά στοιχεία.

Στις περιοχές που αναπτύχθηκαν τότε στην πόλη θα έχετε την ευκαιρία να γνωρίσετε κάποια από τα έργα του εξαίρετου μηχανικού του Μιχάλη Σαββάκη:

Το εντυπωσιακό σπίτι του επαναστάτη και βουλευτή Μανούσου Κούνδουρου, όπου διακρίνεται ο χαρακτηριστικός εξώστης με τις κολώνες και το αέτωμα.
Το σπίτι του βουλευτή Χαράλαμπου Πωλογιώργη, όπου σήμερα στεγάζεται η Υγειονομική Υπηρεσία.
Το σπίτι και γραφείο του ιδίου, το οποίο το 1917 πουλήθηκε στη μοναστηριακή επιτροπεία και από τότε στεγάζει την κατοικία του Μητροπολίτη Κυδωνίας και Αποκορώνου.
Το δίπατο σπίτι του βουλευτή Νικόλαου Μπιστολάκη, που σήμερα λειτουργούν τα γραφεία του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος Δυτικής Κρήτης.
Το σπίτι του Άγγλου εμποροπλοιάρχου Σώου, που κτίστηκε πάνω σε σχέδια Αθηναίου μηχανικού και ολοκληρώθηκε με προσθήκες από τον Σαββάκη.

Χαρακτηριστικά κτίρια της πόλης και αντιπροσωπευτικά εκείνης της εποχής είναι επίσης το σπίτι του γερουσιαστή Φούμη, που κατασκευάστηκε με σχέδια του αρχιτέκτονα Λεβίδη, το σπίτι του βουλευτή Κατζουράκη σε σχέδια του Δρανδάκη, καθώς και το κτίριο που στεγάζεται το ιστορικό αρχείο Κρήτης που κατασκευάστηκε από τον Ιταλό Φερλάτσο.

Θα ήταν σημαντική παράλειψη να μην αναφερθούν επίσης οι άνθρωποι εκείνοι που έκαναν πραγματικότητα τα σχέδια των εμπνευσμένων μηχανικών, όπως οι Αποκορωνιώτες λιθοξόοι, οι σιδηρουργοί που μας άφησαν αυτές τις περίτεχνες συνθέσεις σε αυλόθυρες, μπαλκόνια, κ.ά., οι αγγειοπλάστες που κατασκεύασαν τα ακροκέραμα και τις πήλινες φιγούρες που κοσμούν τις εισόδους των σπιτιών και τέλος ο κοσμηματογράφος Κωνσταντίνος Αλυγιζάκης, που ζωγράφισε σχεδόν όλα τα ταβάνια των πιο χαρακτηριστικών σπιτιών της εποχής.

Την επόμενη φορά που θα συναντήσετε ένα ενδιαφέρον παλιό κτίριο, σταματήστε για μια πιο προσεκτική ματιά και αφιερώστε λίγο χρόνο για να μάθετε για την ιστορία του.

Τα Χανιά σήμερα είναι μια όμορφη, ακμαία και φιλική στους κατοίκους της πόλη, που προσπαθεί να βρει το βηματισμό της στο σύγχρονο περιβάλλον και στις ασφυκτικές πιέσεις της τεράστιας τουριστικής ανάπτυξης.

Αυτός ο υπέροχος τόπος θα μπορεί να ατενίζει με αισιοδοξία το μέλλον μόνο εάν οι άνθρωποί του καταφέρουν να συνδυάσουν την ανάπτυξη με το σεβασμό στην μοναδική πολιτιστική κληρονομιά του.

Πηγές: